Katedra Lingwistyki Kulturowej i Socjolingwistyki

3 i 4 października 2008 roku, w Krakowie, w Domu Gościnnym Uniwersytetu Jagiellońskiego „Przegorzały" odbywała się konferencja naukowa pt. Gwara w kulturze. Konferencja współorganizowana przez Katedrę Lingwistyki Kulturowej i Socjolingwistyki Wydziału Polonistyki UJ, Zakład Dialektologii Polskiej Instytutu Języka Polskiego PAN oraz Wydział I Filologiczny PAU została poświęcona pamięci Profesora Kazimierza Nitscha, wybitnego językoznawcy, w 50. rocznicę jego śmierci.

     Kazimierz Nitsch, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego i Uniwersytetu Lwowskiego, kierownik Katedry Języka Polskiego na Uniwersytecie Jagiellońskim, twórca Studium Słowiańskiego, a także prezes PAU, wiceprezes PAN, doktor honoris causa Sorbony i uniwersytetu w Sofii, członek wielu towarzystw naukowych polskich i zagranicznych, to wybitna postać krakowskiej polonistyki. Bibliografia jego prac naukowych liczy ponad 700 pozycji, a większość z nich ma charakter pionierski, np. Studia kaszubskie (gwara luzińska) (1902), Dialekty polskie Prus Zachodnich (1907), Dialekty polskie Prus Wschodnich (1907), Dialekty polskie Śląska (1909), Mowa ludu polskiego (1911), Dialekty języka polskiego (1915), Wybór polskich tekstów gwarowych (1929), Atlas językowy polskiego Podkarpacia (1934) – wspólnie z Mieczysławem Małeckim, Mały atlas gwar polskich opracowywany w latach 1950 – 1970 początkowo przez Nitscha, a potem przez Mieczysława Karasia.

       Profesor Nitsch był osobowością niezwykle aktywną i twórczą. Od roku 1902, wspólnie z Janem Rozwadowskim i Janem Łosiem, wydawał „Materiały i Prace Komisji Językowej AU", a od roku 1908 również „Rocznik Slawistyczny". Redagował też „Lud Słowiański" i serie wydawnicze PAU: „Monografie Polskich Cech Gwarowych" oraz „Prace Językowe Śląska". Był współzałożycielem Komisji Ustalania Nazw Miejscowych na Ziemiach Zachodnich i Północnych (1946), założycielem Towarzystwa Miłośników Języka Polskiego i redaktorem „Języka Polskiego", współtwórcą Polskiego Towarzystwa Językoznawczego i współredaktorem „Biuletynu PTJ", był przewodniczącym, powołanego w roku 1935 przez PAU, Komitetu Ortograficznego i autorem opublikowanej w roku 1936 Pisowni polskiej,  przewodniczącym Komitetu Redakcyjnego Słownika staropolskiego, wreszcie - kierownikiem Pracowni Atlasu Gwar Polskich.

    6 listopada 1939 roku, wraz z innymi krakowskimi profesorami, Kazimierz Nitsch został wywieziony do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen-Oranienburgu, skąd powrócił w lutym 1940 roku i od razu rozpoczął konspiracyjną działalność naukową.

        Wielkość dokonań naukowych Kazimierza Nitscha podkreślała formuła konferencji Gwara w kulturze, w której z referatami wystąpiło 23 zaproszonych profesorów ze wszystkich ośrodków naukowych w kraju, uznanych w swoich dziedzinach dialektologów, etnolingwistów i socjolingwistów, w tym również uczniów Profesora Nitscha. Mówili oni o dokonaniach Kazimierza Nitscha w dziedzinie dialektologii, ale kreślili też wizerunek Uczonego jako Nauczyciela i Pedagoga. Referaty poświęcone problematyce gwar polskich omawiały między innymi specyfikę i tożsamość gwarową regionów, przemiany kulturowo-językowego wizerunku polskiej wsi w ostatnim półwieczu, a także zagadnienia szczegółowe: status gwary zaolziańskiej, kształtowanie się tożsamości etnicznej Ślązaków oraz status gwar kaszubskich w kulturze i nauce polskiej. W programie znalazły się również wystąpienia dotyczące dialektów polonijnych, ludowych stereotypów etnicznych, gwary ludowej w funkcji artystycznej, a także gwary w tekstach muzyki popularnej.

   Konferencja pt. Gwara w kulturze wpisała się w nurt obchodów upamiętniających w Krakowie rocznicę śmierci Kazimierza Nitscha. W czerwcu 2008 roku Polska Akademia Umiejętności oraz Archiwum Nauki PAN i PAU zorganizowały jednodniową sesję naukową połączoną z otwarciem wystawy pt. Kazimierz Nitsch (1874 – 1958) językoznawca i twórca polskiej dialektologii, a w jesieni, na Wydziale Polonistyki UJ  odsłonięto tablicę pamiątkową poświęconą Kazimierzowi Nitschowi. Konferencja Gwara w kulturze była wyrazem hołdu złożonego przez środowisko językoznawcze twórcy polskiej dialektologii i szerzej, twórcy nowoczesnego polskiego językoznawstwa, który Uniwersytet Jagielloński rozsławił w całej Europie.

                                                                                      Halina Kurek